Narracje cywilizacyjne i walka o nowy porządek globalny
W ostatnich latach na arenie międzynarodowej obserwujemy rosnącą popularność narracji cywilizacyjnych, które stanowią istotny element strategii politycznych w wielu krajach, zwłaszcza tych spoza zachodniego kręgu wpływów. W kontekście współczesnych wydarzeń, takich jak inwazja Rosji na Ukrainę, możemy dostrzec, jak liderzy państw, takich jak Władimir Putin, Recep Tayyip Erdoğan czy Xi Jinping, wykorzystują te narracje do legitymizowania swoich działań zarówno na arenie międzynarodowej, jak i wewnętrznej.
Kontekst historyczny
Narracje cywilizacyjne mają długą historię, sięgającą czasów, gdy kultura i tożsamość narodowa były fundamentami polityki międzynarodowej. W XXI wieku, w obliczu globalizacji i zmieniającego się układu sił, pojawiają się one na nowo jako odpowiedź na dominację zachodnich wartości i instytucji. Przykład Putina, który określa Rosję jako „tysiącletnią cywilizację”, podkreśla dążenie do podważenia zachodniego porządku liberalnego, który według niego stracił swoją moralną legitymację.
Analiza narracji cywilizacyjnych
Narracje cywilizacyjne pełnią dwie główne funkcje: zewnętrzną i wewnętrzną. Zewnętrznie, stanowią one kontrapunkt dla hegemonii zachodniej, a wewnętrznie, umacniają legitymację reżimów poprzez odwołania do populistycznego nacjonalizmu i romantyzacji korzeni kulturowych. W przypadku Rosji, narracja o unikalnej cywilizacji euroazjatyckiej jest używana do uzasadnienia agresywnych działań w regionie, takich jak aneksja Krymu. Kreml stara się kreować obraz Rosji jako obrońcy wartości cywilizacyjnych, a konflikt z Ukrainą przedstawia jako walkę o odzyskanie historycznych ziem i ochronę rosyjskojęzycznej ludności.
W Chinach narracja cywilizacyjna jest bardziej subtelna. Doktryna Xi Jinpinga o „Harmonijnym Świecie” opiera się na konfucjańskich ideach współistnienia i moralnego rządzenia. Chiny starają się uniknąć konfrontacji, jednocześnie realizując ambicje rewizjonistyczne, co najlepiej ilustruje inicjatywa „Jeden Pas, Jedna Droga”, która jest przedstawiana nie tylko jako inwestycja infrastrukturalna, ale również jako cywilizacyjna oferta współpracy.
Z kolei Turcja, pod przywództwem Erdogana, odwraca się od zachodniego modelu i podkreśla swoje islamskie dziedzictwo oraz regionalne ambicje. Narracja o „Pax Ottomana” ma na celu przywrócenie dawnej świetności, co znajduje odzwierciedlenie w działaniach Turcji w Afryce, na Bałkanach oraz w Azji Centralnej. W ten sposób Erdogan stara się umocnić swoją pozycję wewnętrzną, wykorzystując cywilizacyjne odniesienia do legitymizowania autorytarnego rządzenia.
Wspólne cechy i ograniczenia
Wspólnym mianownikiem dla tych liderów jest styl przywództwa oparty na centralizacji władzy i populistycznej komunikacji. Ich polityka zagraniczna nie jest jedynie oparta na interesach, ale również na tożsamości, co pozwala mobilizować wsparcie społeczne w obliczu kryzysów. Niemniej jednak, narracje cywilizacyjne mają swoje ograniczenia. W obliczu rosnącej izolacji Rosji po inwazji na Ukrainę, napięć Turcji z Unią Europejską oraz reputacyjnych wyzwań Chin w Globalnym Południu, staje się jasne, że przywoływanie dawnej chwały nie zastępuje spójnej polityki zagranicznej.
Wnioski
Wzrost narracji cywilizacyjnych w polityce globalnej odzwierciedla szerszy kryzys liberalnej nowoczesności. W miarę jak instytucje zachodnie osłabiają się, państwa spoza tego kręgu wpływów wykorzystują tę sytuację, aby redefiniować normy na własnych warunkach. To, czy prowadzi to do multipolarności cywilizacyjnej, czy jedynie do bardziej zarządzanej różnorodności w istniejącym systemie, wciąż pozostaje kwestią otwartą. Jedno jest pewne – narracje cywilizacyjne stały się kluczowym językiem, za pomocą którego władza jest zdobywana, legitymacja jest realizowana, a przyszłość jest wyobrażana. Ich wpływ na globalny porządek jest istotny i zasługuje na dalszą analizę.
